عناوین کلی مقاله:
۱. مقدمه و مفهوم شروط ضمن
عقد نکاح
۲. مبانی قانونی شروط ضمن
عقد نکاح
۳. اقسام شروط ضمن عقد در
حقوق خانواده ایران
۴. شرایط صحت شروط ضمن عقد
۵. بررسی تفصیلی دوازده
شرط مندرج در قبالههای رسمی ازدواج
۵-۱. شرط وکالت زوجه در
طلاق در صورت تحقق موارد معین
۵-۲. شرط عدم ازدواج مجدد
زوج بدون رضایت زوجه
۵-۳. شرط ترک زندگی خانوادگی
توسط زوج حداقل به مدت ۶ ماه متوالی یا ۹ ماه متناوب در مدت یک سال بدون عذر موجه
۵-۴. شرط اعتیاد زوج به
مواد مخدر یا مشروبات الکلی به نحوی که مضر به اساس زندگی خانوادگی باشد
۵-۵. شرط محکومیت قطعی
زوج به حبس پنج سال یا بیشتر
۵-۶. شرط ابتلای زوج به
امراض صعبالعلاج یا مسری مضر به حال خانواده
۵-۷. شرط محکومیت زوج به
ارتکاب جرم مغایر با حیثیت خانوادگی و شئون زوجه
۵-۸. شرط سوء رفتار و سوء
معاشرت زوج به نحوی که ادامه زندگی برای زوجه غیرقابل تحمل شود
۵-۹. شرط ترک انفاق و عدم
انجام وظایف زوج نسبت به زوجه به مدت ۶ ماه
۵-۱۰. شرط محکومیت زوج
به جرم و اجرای هرگونه مجازات حدی یا تعزیری که مغایر با حیثیت خانوادگی باشد
۵-۱۱. شرط غیبت زوج به
مدت طولانی
۵-۱۲. شرط انتقال تا نصف
دارایی زوج پس از طلاق (حق تصنیف دارایی)
۶. تحلیل فقهی و حقوقی شروط
ضمن عقد نکاح
۷. استثنائات و محدودیتهای
اجرای شروط ضمن عقد
۸. رویه قضایی، آرای وحدت
رویه و نظریات مشورتی در زمینه شروط ضمن عقد نکاح
۹. تعیین مرجع صالح و دادگاه
صلاحیتدار جهت رسیدگی به اختلافات ناشی از شروط ضمن عقد
۱۰. نتیجهگیری و جمعبندی
نهایی
*****
۱. مقدمه و مفهوم شروط ضمن
عقد نکاح :
در نظام حقوقی ایران، عقد
نکاح از عقود لازم است و به دلیل آثار مهم اجتماعی و شخصی، قانونگذار امکان درج شروطی
در ضمن عقد را فراهم کرده است تا از تضییع حقوق طرفین جلوگیری شود. شروط ضمن عقد نکاح
عبارت است از: شروطی که در زمان انعقاد عقد ازدواج، با توافق زوجین در قباله ازدواج
درج شده و مورد امضا قرار میگیرد. این شروط، در صورت انطباق با ضوابط قانونی و شرعی،
لازمالاجرا و معتبر خواهند بود.
*****
۲. مبانی قانونی شروط ضمن عقد
نکاح :
۱. ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی:
به زوجین اجازه میدهد ضمن عقد نکاح یا عقد لازم دیگر، هر شرطی را که مخالف با مقتضای
عقد نکاح نباشد، درج نمایند.
۲. ماده ۲۳۲ قانون مدنی:
شروط باطل و غیرقابل اجرا را مشخص میکند.
۳. ماده ۲۳۳ قانون مدنی:
موارد بطلان شرط را تعیین میکند.
۴. ماده ۲۳۴ قانون مدنی:
اقسام شرط (صفت، فعل و نتیجه) را بیان مینماید.
۵. مواد ۱۱۳۳ تا ۱۱۳۰ قانون
مدنی: در مورد حق طلاق و شرایط آن.
۶. آییننامه اجرایی ثبت
وقایع ازدواج و طلاق.
*****
۳. اقسام شروط ضمن عقد در حقوق
خانواده ایران :
– شرط صفت (مثلاً شرط سلامت
زوج یا زوجه)
– شرط فعل (مثلاً شرط تحصیل
یا اشتغال)
– شرط نتیجه (مثلاً شرط وکالت
در طلاق برای زوجه)
*****
۴. شرایط صحت شروط ضمن عقد
:
۱. مشروعیت شرط
۲. عدم مخالفت با مقتضای
ذات عقد نکاح
۳. امکان اجرای شرط
۴. معلوم و معین بودن شرط
۵. عدم ممنوعیت قانونی یا
شرعی شرط
*****
۵. بررسی تفصیلی دوازده شرط
مندرج در قبالههای رسمی ازدواج :
۵-۱. شرط وکالت زوجه در
طلاق در صورت تحقق موارد معین
در این شرط، زوج به زوجه
وکالت بلاعزل با حق توکیل غیر میدهد تا در صورت تحقق هر یک از بندهای شروط، پس از
مراجعه به دادگاه و اخذ مجوز، خود را مطلقه نماید.
مستند قانونی: ماده
۱۱۱۹ و ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی
نظریه مشورتی: شماره
۷/۹۵۰ مورخ ۱۳۷۶/۱۲/۲۵ — وکالت اعطایی از سوی زوج قابل عزل نیست مگر با توافق
طرفین.
مرجع صالح: دادگاه خانواده
محل اقامت زوجه
۵-۲. شرط عدم ازدواج مجدد
زوج بدون رضایت زوجه
چنانچه زوج بدون رضایت همسر
اول اقدام به ازدواج مجدد نماید، زوجه میتواند با استناد به شرط و وکالت اعطایی، تقاضای
طلاق کند.
مستند قانونی: ماده ۱۶ و
۱۷ قانون حمایت خانواده
استثنا: ازدواج مجدد با
مجوز رسمی دادگاه و رعایت عدالت
۵-۳. شرط ترک زندگی خانوادگی
توسط زوج
ترک زندگی توسط زوج به مدت
شش ماه متوالی یا نه ماه متناوب در یک سال بدون عذر موجه از موجبات اعمال وکالت در
طلاق است.
مستند قانونی: بند ۸ ماده
۱۱۳۰ قانون مدنی (عسر و حرج)
رویه قضایی: ترک منزل بدون
عذر موجه، تحقق شرط را محرز میکند.
۵-۴. شرط اعتیاد مضر به
مواد مخدر یا مشروبات الکلی
اگر زوج مبتلا به اعتیاد
مضری شود که به تشخیص دادگاه مضر به زندگی خانوادگی است، زوجه حق استفاده از وکالت
در طلاق را دارد.
مستند قانونی: بند ۹ ماده
۱۱۳۰ قانون مدنی
نظریه مشورتی: اعتیاد باید
مستمر و مضر باشد.
۵-۵. شرط محکومیت قطعی زوج
به حبس پنج سال یا بیشتر
محکومیت قطعی زوج به مجازات
حبس طولانی از موجبات اعمال شرط است.
مستند قانونی: بند ۳ ماده
۸ قانون حمایت خانواده
مرجع صالح: دادگاه صادرکننده
حکم و سپس دادگاه خانواده
۵-۶. شرط ابتلای زوج به
امراض صعبالعلاج
ابتلا به بیماریهای خطرناک،
لاعلاج یا واگیردار که زندگی خانوادگی را مختل کند، سبب تحقق شرط میشود.
مستند قانونی: بند ۱ ماده
۱۱۳۰ قانون مدنی
استثنا: امکان درمان مؤثر
بیماری
۵-۷. شرط محکومیت زوج به
ارتکاب جرم مغایر با حیثیت خانوادگی
اگر زوج به ارتکاب جرمی
محکوم شود که مغایر با حیثیت خانوادگی یا شئون زوجه است (مانند جرایم منافی عفت یا
جرایم سنگین)، زوجه میتواند از شرط استفاده کند.
رویه قضایی: تشخیص مغایرت
با حیثیت خانوادگی با قاضی رسیدگیکننده است.
۵-۸. شرط سوء رفتار و سوء
معاشرت زوج
سوء رفتار مستمر، ضرب و
شتم، تحقیر و رفتارهایی که ادامه زندگی را برای زوجه غیرقابل تحمل کند، سبب تحقق شرط
است.
مستند قانونی: بند ۲ ماده
۱۱۳۰ قانون مدنی (عسر و حرج)
رویه قضایی: شهادت شهود
و گزارش پزشکی قانونی از دلایل اصلی اثبات.
۵-۹. شرط ترک انفاق و عدم
انجام وظایف زوج نسبت به زوجه
عدم پرداخت نفقه بیش از
شش ماه یا ترک سایر وظایف قانونی از موجبات اعمال شرط است.
مستند قانونی: ماده
۱۱۲۹ قانون مدنی و ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده
رویه قضایی: صدور حکم محکومیت
کیفری زوج به ترک انفاق مؤثر در اثبات است.
۵-۱۰. شرط محکومیت زوج به
جرم حدی یا تعزیری مغایر با حیثیت خانوادگی
در صورت محکومیت قطعی به
مجازاتهای سنگین حدی یا تعزیری مغایر با شأن زوجه، شرط محقق میشود.
نظریه مشورتی: تشخیص مغایرت
با شأن خانوادگی بر عهده دادگاه خانواده است.
۵-۱۱. شرط غیبت طولانی زوج
غیبت طولانی زوج بهگونهای
که امکان زندگی مشترک وجود نداشته باشد، از موجبات اعمال وکالت است.
مستند قانونی: ماده
۱۰۲۹ و ۱۰۲۳ قانون مدنی
رویه قضایی: حکم موت فرضی
پس از ۴ سال غیبت
۵-۱۲. شرط انتقال تا نصف
دارایی زوج پس از طلاق (حق تصنیف دارایی)
در صورت درخواست طلاق از
سوی زوج و عدم تخلف زوجه از وظایف همسری، زوج موظف است تا نصف دارایی موجود خود را
که در ایام زناشویی به دست آورده به زوجه انتقال دهد.
مستند قانونی: بند «ب» شروط
ضمن عقد نکاح مندرج در قباله ازدواج
شرایط اجرای شرط:
– طلاق به درخواست زوج باشد.
– زوجه ناشزه نباشد.
– دارایی حینالزواج و پس
از آن تحصیل شده باشد.
– دادگاه با توجه به اوضاع
و احوال، میزان را تعیین میکند.
رویه قضایی: شرط تصنیف دارایی
ناظر به داراییهای موجود زوج در زمان طلاق است نه گذشته.
نظریه مشورتی: شرط تصنیف
ماهیت قراردادی دارد و قابل مطالبه مستقل از مهریه است.
*****
۶. تحلیل فقهی و حقوقی شروط
ضمن عقد نکاح :
فقه امامیه به اصل لزوم
وفای به شرط (قاعده الوفاء بالعقد و الشرط) تأکید دارد. از منظر فقهی، شرط ضمن عقد
لازم محترم است مگر باطل بودن آن احراز شود. در حقوق ایران نیز با توجه به ماده
۱۱۱۹ و مواد ۲۳۲ تا ۲۳۴ قانون مدنی، این شروط معتبر و لازمالاجرا هستند.
*****
۷. استثنائات و محدودیتهای
اجرای شروط ضمن عقد :
۱. بطلان شرط در صورت مغایرت
با مقتضای ذات نکاح
۲. عدم امکان اجرای شرط
(مثلاً فوت یا حجر زوج)
۳. اثبات عدم تحقق شرایط
توسط زوج
۴. فسخ عقد نکاح قبل از
تحقق شرط
*****
۸. رویه قضایی، آرای وحدت رویه
و نظریات مشورتی :
– رأی وحدت رویه شماره
۷۱۶ مورخ ۱۳۸۹/۱۱/۲۰: درباره لازمالاجرا بودن شروط ضمن عقد نکاح
– نظریه مشورتی اداره حقوقی
قوه قضاییه شماره ۷/۳۵۶۲ مورخ ۱۳۸۶/۵/۲۹: وکالت زوجه در طلاق در صورت تحقق شرط معتبر
است.
– رأی وحدت رویه شماره
۷۷۳ مورخ ۱۳۹۷/۲/۲۵: در خصوص اعمال شرط تصنیف دارایی و ارتباط آن با مهریه.
– رویه غالب دادگاهها: تحقق
هر یک از شروط مندرج در قباله ازدواج، پس از اثبات در دادگاه خانواده، موجب صدور مجوز
طلاق به وکالت از زوج میشود.
*****
۹. مرجع صالح و دادگاه صلاحیتدار
جهت رسیدگی به اختلافات ناشی از شروط ضمن عقد :
مرجع صالح برای رسیدگی به
کلیه دعاوی مربوط به شروط ضمن عقد نکاح، دادگاه خانواده محل اقامت زوجه است (بر اساس
ماده ۱۲ قانون حمایت خانواده). در صورت اقامت زوج در خارج از کشور، زوجه میتواند در
محل سکونت خود یا تهران طرح دعوا نماید.
*****
۱۰. نتیجهگیری و جمعبندی
نهایی :
شروط ضمن عقد نکاح، ابزار
مؤثر و قانونی برای حفظ حقوق زوجه و ایجاد تعادل در روابط خانوادگی است. این شروط دارای
پشتوانه فقهی و قانونی محکم هستند و در صورت تحقق شرایط، زوجه میتواند با استناد به
آنها و بدون نیاز به اثبات عسر و حرج، اقدام قانونی نماید. شرط انتقال تا نصف دارایی،
از مهمترین شروط حمایتی است که در راستای عدالت اجتماعی و حمایت از زوجه در زمان طلاق
پیشبینی شده است. با توجه به آرای وحدت رویه و نظریات مشورتی، این شروط درمحاکم قضایی
لازمالاجرا محسوب میشوند.
✅ نکته پایانی:
– توصیه میشود هنگام عقد
نکاح، زوجین با آگاهی کامل نسبت به مفاد و آثار حقوقی شروط ضمن عقد اقدام به امضا نمایند.
– تنظیم دقیق و روشن شروط
اختصاصی، در کنار شروط چاپی قباله ازدواج، میتواند به حفظ حقوق طرفین کمک شایانی کند.
*****
توجه: مطالب و مقالات ارائه شده در این وبسایت، با هدف ارتقای آگاهی عمومی و دانش حقوقی گردآوری شدهاند. با این حال، به دلیل پیچیدگیهای ذاتی مسائل حقوقی، تفاوت در جزئیات هر پرونده و همچنین امکان تغییر قوانین، مطالب این سایت صرفاً دارای جنبه اطلاعرسانی و آموزشی میباشند و به هیچ وجه نمیتوانند جایگزین مشاوره مستقیم با وکیل پایه یک دادگستری شوند.
برای جلوگیری از هرگونه اشتباه و تضییع حقوق خود، اکیداً توصیه میشود پیش از هر اقدامی، جهت دریافت مشاوره تخصصی یا واگذاری وکالت دعاوی خود، با گروه حقوقی وکیل فاتح تماس حاصل فرمایید.
گروه حقوقی وکیل فاتح
ارسال نظر